Redactioneel

Wijnalda, H.

85-86

NL

Een gevecht met engelen: een kritische kijk op het verband tussen religie en geestelijke gezondheid

Dezutter, J.

88-96

NL

Recent zien we een toenemende wetenschappelijke interesse voor hoe religie en geestelijke gezondheid met elkaar verband houden. Opvallend veel studies zijn echter van Amerikaanse oorsprong. Gezien de verschillen tussen het religieuze landschap in de V.S. en dat in West-Europa, is het moeilijk om deze Amerikaanse resultaten te generaliseren. Daarnaast zien we dat de samenleving in West-Europa zich steeds verder ontwikkelt tot een pluralistische maatschappij, waardoor het klassieke continuüm, gaande van praktiserend christen over niet-praktiserend christen naar agnost en tenslotte atheïst, vaak niet langer bruikbaar is. Deze veranderde socio-culturele context vraagt een nieuw theoretisch kader om het verband tussen religie/zingeving en geestelijke gezondheid te bekijken. In deze bijdrage wordt een overzicht gegeven van Amerikaans onderzoek dat de band tussen religieen geestelijke gezondheid bestudeert. Dit wordt aangevuld met Vlaams en Nederlands onderzoek dat probeert de Amerikaanse conclusies te nuanceren. Ten slotte gaat deze bijdrage dieper in op de vraag hoe het verband tussen religie/zingeving en geestelijke gezondheid bekeken kan worden in de huidige pluralistische maatschappij en welke nieuwe denkkaders hiervoor van belang kunnen zijn.

religie, geestelijke gezondheid, psychiatrie, zingevingssysteem

Het religieuze brein

Elk, M.van

97-106

NL

Recent neurowetenschappelijk onderzoek heeft nieuwe kennis opgeleverd over de neurale basis van religie en spiritualiteit. Bij religieuze en spirituele ervaringen worden verschillende hersengebieden actief die elk een specifieke functie hebben. Religieuze visioenen en hallucinaties zijn te begrijpen vanuit een verstoorde activiteit in hogere orde visuele gebieden in de temporale cortex, wat resulteert in het zien van bekende personen en entiteiten. Bidden en nadenken over God doet een beroep op hersengebieden die betrokken zijn bij het mentaliseren en die ook gebruikt worden om na te denken over wat andere personen van plan zijn. Spirituele eenheidservaringen zijn te verklaren als een gevolg van veranderde activiteit in de superieure pariëtale cortex en de temporaal-pariëtale junctie – hersengebieden die een belangrijke rol spelen bij het tot stand komen van het beeld van ons lichaam. Op deze manier wordt inzichtelijk hoe verschillende hersengebieden betrokken zijn bij verschillende aspecten van religie en religieuze ervaringen. Neurowetenschappelijk onderzoek naar religie dwingt ons echter niet vanzelfsprekend om een reductionistisch standpunt in te nemen, waarbij religie wordt gereduceerd tot louter hersenactiviteit. Neurowetenschappelijke bevindingen kunnen compatibel zijn met zowel een theïstisch als een atheïstisch wereldbeeld, afhankelijk van de vooronderstellingen van de onderzoeker.

brein, neurowetenschap, religie, spiritualiteit

Godsrepresentaties 2.0: (neuro)psychologische mechanismen

Schaap-Jonker, H.

107-116

NL

In dit artikel wordt allereerst een relationele benadering van godsrepresentaties geschetst. Vervolgens komt mentaliseren aan de orde als psychologisch mechanisme dat van belang is voor de vorming van mentale representaties en affectregulatie. In de derde plaats worden implicaties voor godsre- presentaties beschreven, waarna een aantal neuropsychologische studies naar godsrepresentaties gepresenteerd wordt waarin mentaliseren een belangrijke rol blijkt te spelen. Geconcludeerd wordt ten slotte dat er een tweede generatie studies lijkt te komen waarin godsrepresentaties niet alleen in verband worden gebracht met andere psychologische variabelen, maar waarin juist ook gezocht wordt naar mediërende mechanismen die de aard en het functioneren van godsrepresentaties binnen het psychische en religieuze leven inzichtelijk maken.

godsrepresentaties, godsbeelden, mentaliseren, neuropsychologie, theory of mind

Religie en depressie: de waarde van empirisch pionieren

Braam, A.W.

117-126

NL

De relatie tussen religie en depressie laat zich goed benaderen vanuit godsdienstpsychologische inzichten en praktijkbenaderingen uit de geestelijke verzorging. Inzichten die zo ontstaan, lenen zich als hypotheses voor kwantitatief empirisch onderzoek. Er bestaat een respectabele onderzoekstraditie op het gebied van religie en depressie. In de huidige bijdrage wordt nagegaan op welke punten de kennis het duidelijkst cumuleert. Omdat longitudinale modelvorming wenselijk is voor verder onder- zoek, komt een studie over bidden aan bod die het beloop over de tijd feitelijk ideaal illustreert. De kanttekeningen die bij dergelijk onderzoek te plaatsen zijn, bieden een inkijkje in de complexiteit van de conceptualisering en van de empirische aanpak. Ook kan men zich afvragen of levensbeschouwing wel altijd als determinant van depressie (helpend of ondermijnend) moet worden opgevat – of ook op zichzelf zou moeten blijven staan. De besproken inzichten krijgen uiteindelijk een beoordeling aan de hand van een ‘checklist’ over empirisch onderzoek.

religie, levensbeschouwing, depressie, depressieve symptomen, epidemiologie, godsdienstpsychologie

Anomalous experiences and schizotypy: a necessary distinction between pathological and non-pathological psychotic experiences

Oliveira Alminhana, L., & Moreira-Almeida, A.

127-134

EN

Al is de prevalentie van psychotische ervaringen in de algemene bevolking hoog, het meeste onderzoek is gebaseerd op klinische populaties. In dit artikel wordt literatuur samengebracht over abnormale ervaringen in niet-klinische onderzoeksgroepen, om op basis daarvan aanwijzingen te formuleren voor nieuw onderzoek en voor klinische benaderingen voor het opstellen van diagnostische criteria voor psychische stoornissen. Onderzocht wordt de relatie tussen abnormale ervaringen (AE) en religieuze en spirituele ervaringen (R/S). Aan de hand van negen criteria wordt gedifferentieerd tus- sen pathologische en niet-pathologische AE en tussen varianten van schizotypie en R/S. De auteurs benadrukken dat abnormale ervaringen niet noodzakelijkerwijze pathologisch hoeven te zijn, en beter begrepen kunnen worden met het begrip schizotypie, met name benigne schizotypie.

abnormale ervaringen, psychotische ervaringen, schizotypie, religieuze/spirituele ervaringen

Etwas Letztes: de theologische betekenis van de waan

Arends, C.

135-141

NL

De drie bekende criteria voor een waan – subjectieve zekerheid, niet-corrigeerbaarheid en onmogelijke inhoud, zoals genoemd door Karl Jaspers in zijn Allgemeine Psychopathologie van 1913 – worden gesitueerd in het historische kader van de fenomenologie en de situatie in Duitsland direct voor de Eerste Wereldoorlog in 1913. Ruim honderd jaar later zijn drie onderliggende thema’s van belang: de culturele diversiteit gekenmerkt door hybriditeit; rationaliteit welke opgedolven moet worden uit praktijken en contexten; het zoeken naar een metafysisch fundament tegen het moderne levensgevoel van leegte en wanhoop. Voorgesteld wordt de negatieve theologie aan te wenden als basis voor een gemeenschappelijk verstaan van de inhouden van de waan.

waan, Jaspers, hybriditeit, tranversal rationality, metafysische leegte, negatieve theologie

Betekenis geven – een essentiële menselijke functie: de spirituele zelfbeleving van psychiatrische patiënten

Berger, U., Smeets, W., Eerden, H. van & Goch, W. van

142-147

NL

Sluit geestelijke verzorging aan bij maatschappelijke veranderingen op het gebied van zingeving en spiritualiteit en heeft de zorg als geheel daar aandacht voor? Dat hebben we onderzocht onder psychiatrische patiënten in Emergis, centrum voor geestelijke gezondheidszorg te Goes. Patiënten zijn vooral bezig met positieve aspecten van zingeving en spiritualiteit. Hoewel de respondenten overwegend een christelijke achtergrond hebben, blijkt kerkbezoek niet vaker voor te komen dan alternatieve uitdrukkingsvormen van spiritualiteit en zou geestelijke verzorging zich dus op nieuwe activiteiten kunnen toeleggen. Op basis van het onderzoek wordt een bredere aandacht voor zingeving en spiritualiteit door geestelijke verzorging voorgesteld en ook een herformulering van traditionele anamnese en spirituele screening. Daarnaast is ons voorstel dat er in de psychiatrie meer en bewuster gewerkt wordt met spirituele coping.

zingeving, spirituele beleving, spirituele activiteiten, spirituele screening

Uit de kunst: Karl Barth als romanfiguur

Dekker, W.

148-151

NL

Bespreking van de roman: Frans Willem Verbaas De vierde vrouw. De wonderlijke lotgevallen van een tegendraads theoloog. Zoetermeer: Mozaïk, 2013. 382 pagina’s.

Bladwijzer: Kleiman, E.M. & Liu, R.T. (2014). Prospective prediction of suicide in a nationally representative sample

Brink, B. van den

152-153

NL

Bespreking van het artikel: Kleiman, E.M. & Liu, R.T. (2014). Prospective prediction of suicide in a nationally representative sample: religious service attendance as a protective factor. The British Journal of Psychiatry: The Journal of Mental Science, 204, 262-266.

Boekbespreking: Troost, P. (2013). Mindful met Jezus

Aalderen, J. van

154-155

NL

Bespreking van het boek: Philip Troost (2013). Mindful met Jezus. Utrecht: Uitgeverij Kok. ISBN 9789043522472. 144 pp. € 14,50.